چگونه ایران می‌تواند بدون غرامت قراردادهای نفتی با اروپا را لغو کند؟

جمهوری اسلامی می‌تواند بر اساس اصل "فورس ماژور" در حقوق بین‌الملل در قراردادهای بین المللی با دستور پارلمان قرارداد نفتی با کشورهای غربی را قبل از موعد مقرر و بدون پرداخت غرامت لغو کند.

غرب به رهبری آمریکا دور جدیدی از تحریم‌ها را علیه ایران اعمال کردند که این تحریم‌ها در تاریخ سی سال انقلاب بی سابقه بوده و حتی در زمان اوج تنش بین تهران_واشنگتن در ماجرای اشغال لانه جاسوسی چنین تحریمی روی نداد و این مسئله نشان از اهمیت دانش هسته ای ایران دارد.

تحریم نفتی اتحادیه اروپا درحالی بر ایران تحمیل شده که در تبلیغات رسانه های غربی تحریم فلج کننده نامیده شده و تمام دشمنان جمهوری اسلامی را خرسند کرده، اما در زمینه این تحریم چند نکته قابل اشاره است.

نکته قابل تامل این است که تحریم از 6 ماه دیگر اعمال می‌شود که این مسئله نشان می‌دهد که اروپا به دنبال جایگزینی برای نفت ایران است؛ هرچند برخی ناظران غربی این بازه زمانی را فرصتی به کشورهای شرق آسیا که وابستگی بیشتری به ایران دارند، می‌دانند.

همچنین با توجه به اینکه قراردادهای نفتی با ایران شش ماهه است و فسخ این قرار قبل از موعد مقرر در شرایط "غیر اضطراری" به ضرر طرف های اروپایی است این کشورها منتظرند تا قراردادها جدید را تمدید نکنند.

از سوی دیگر پالایشگاهای اروپا بر اساس ترکیب شیمیایی نفت ایران تنظیم شده اند و برای تغییر این ترکیب نیاز به زمان دارند.

اما در سوی مقابل ایران در پاسخ به این اقدام عقب نشینی نکرد و بر ادامه برنامه صلح آمیز هسته ای خود تاکید کرد اما نکته مهم اینجاست که تهران در مقابل اعلام کرده که قبل از فرا رسیدن موعد 6 ماهه تحریم‌ نفتی را آغاز خواهد کرد.

این تصمیم جمهوری اسلامی از چند نکته قابل اهمیت است:

1. تهران با تحریم نفت خود در واقع جنگ تبلیغاتی غرب را خنثی کرده است و این مسئله از آن جهت مهم است که در بحث تحریم ایران بار روانی به ویژه روی مردم ایران هدف اصلی از تحریم در نظر غربی‌هاست، غرب به این مسئله آگاه است که ایران در 30 سال گذشته با تحریم عادت کرده و اقتصادی این کشور با توجه از توان داخلی لازم برای عبور از تحریم برخوردار است.

2. اهمیت دوم تحریم کردن اروپا توسط ایران این است که امروز اروپا هم با بحران مالی روبرو است، هم زمستانی سخت در این کشورهای آغاز شده و منابع انرژی آنها از جمله روسیه نیز با کاهش 10 درصدی صادرات خود شرایط را سخت تر کرده اند، بی شک اعمال تحریم نارضایتی مردم نسبت به دولت‌های اروپایی را افزایش خواهد و فشارهای داخلی بیشتری بر اتحادیه اروپای بحران زده وارد خواهد کرد.

3. اعمال تحریم نفتی از سوی ایران می‌تواند قیمت نفت در بازار جهانی را نیز افزایش دهد که این مسئله نیز برای بنگاه‌های صنعتی اروپا که تلاش دارند از بحران خارج شوند مرگبار است، افزایش قیمت انرژی برای کارخانه هایی که در آستانه ورشکستگی هستند می‌تواند فشار زیادی در داخل بر دولت‌های غربی وارد کند.

محمد فرهاد کلینی کارشناس مسائل بین الملل نیز در این باره معتقد است که طرح تحریم نفت از طرف ایران می‌تواند با ایجاد شکاف در میان کشورهای قدرتمند اتحادیه اروپا با کشورهای ضعیف تر حتی تاثیر راهبردی بر قاره سبز داشته باشد.

اروپا انتظار چنین واکنشی را نداشت و موید این نظر اظهارات وزیر خارجه آلمان درباره دعوت تهران به خویشتن داری درباره این مسئله است.

در سوی مقابل ماراتن دیپلماتیک ایران و غرب برخی رسانه‌ها و شخصیت ها در داخل و خارج از کشور معتقد هستند که طرح تحریم نفت از طرف ایران به ضرر تهران است؛ این کارشناسان استدلال می‌کنند که در وهله اول این طرح مسیر هرگونه توافق در آینده را خواهد بست و در جهت از جهت دوم این اقدام به معنی فسخ قراردادهای نفتی قبل از پایان موعد مقرر است که باعث می‌شود تا جمهوری اسلامی به کشورهای اروپایی غرامت پرداخت کند.

در پاسخ به مسئله اول باید گفت که درصورتی که ما از موقعیت خود استفاده نکنیم چه تضمینی وجود دارد که غرب در 6 ماه آینده با ما توافق کنند؛ آیا چنین فرصتی برای ما برای ضربه زدن بازهم فراهم خواهد شد اگر غرب چنین فرصتی داشت چه عملکردی داشت؛ تجربه تعلیق و یا آمادگی برای تبادل سوخت چه چیزی را به ما نشان داد؛ آیا غرب قابل اطمینان است.

دومین ایرادی که از سوی برخی ناظران مطرح می‌شود این است که فسخ قراردادهای نفتی باعث می شود که طرف ایرانی محکوم به پرداخت غرامت شود ولی در پاسخ به این نظر باید گفت که براساس حالت طبیعی این نظر درست است اما نکته اینجاست که براساس اصل "فورس ماژور" « Force Majeure» "قوه قهریه" در قراردادهای بین المللی کشورها می‌توانند در "شرایط اضطراری" با دستور پارلمان قرارداد را فسخ کند و ایران با استناد به این اصل حقوق بین الملل با تصویب تحریم اروپا در مجلس شورای اسلامی براساس قوه قهریه بدون غرامت قراردادها را فسخ کند.

با این تفاسیر می‌توان گفت که در شرایط کنونی برای تهران در آستانه مذاکرات فرصتی طلایی فراهم شده تا با تحریم نفتی اروپا پاسخ اقدامات غرب را بدهد و هم به قدرت نرم خود بیفزاید و هم موقعیت خود را در آستانه مذاکرات افزایش دهد.

گزارش: حمید رضا کاظمی/خبرگزاری فارس/90/11/22